Analiza benchmarking Euroregionu Neisse-Nisa-Nysa oraz pozostałych euroregionów w RCz ze szczególnym uwzględnieniem granicy czesko-polskiej

Finansowanie euroregionów

Podobnie jak każda instytucja, również euroregiony muszą finansować swoją działalność. Chociaż są to stowarzyszenia branżowe niemające na celu generowanie zysku, potrzebują środków finansowych na bieżącą działalność i swoje działania wspierające współpracę transgraniczną.

Przychody euroregionów (składki członkowskie, działalność ekonomiczna)

Przychody są bardzo ważnym czynnikiem dla funkcjonowania euroregionów. Od nich w dużym stopniu zależy zakres działań, jakie euroregiony podejmują. Zagadnienie przychodów czesko-polskich euroregionów podsumowuje poniższa tabela:
Tab. Przychody czeskich części euroregionów w RCz i ich działalność finansowa

	Działalność finansowa euroregionów w 2010 roku
	Składki członkowskie (CZK/mieszk.)	Całkowite przychody ze składek członkowskich (tys. CZK)	Inne przychody (sprzedaż usług itp.) (tys. CZK)	Rezerwa finansowa/niespłacony kredyt (tys. CZK)
Nisa	5	2609	2000	6191
Glacensis	4	1725	0	0
Těšínské Slezsko	2,6	400	2500	-1000
Praděd	3	660	0	0
Silesia	2	900	0	40
Beskydy	2,5	410	35	1000

Na podstawie przeprowadzonych badań, źródła finansowania euroregionów można podzielić do następujących grup:

1.    składki członkowskie;

2.    wpłaty od krajów lub dużych miast; 

3.    przychody z działalności ekonomicznej (sprzedaż usług,...);

4.    płatności z tytułu obsługi administracyjnej Funduszu Małych Projektow w ramach programów współpracy transgranicznej;

5.    finansowanie niektórych działań z własnych projektów składanych w programach współpracy transgranicznej;

6.    środki z innych projektów unijnych;

7.    środki przekazane jednorazowo przez różne podmioty na konkretne przedsięwzięcia.

Składki członkowskie

Euroregion jest stowarzyszeniem dobrowolnym, którego członkami są miasta i gminy, a więc głównym źródłem przychodów są składki członkowskie opłacane przez tych członków. W większości przypadków roczna składka gmin i miast jest ustalona na poziomie pewnej stawki za jednego mieszkańca. Inni członkowie mają w większości składkę członkowską ustaloną ryczałtowo lub nie płacą jej wogóle (np. tzw. "członkowie zrzeszeni" w Euroregionie Silesia).

Wartość składek członkowskich w 2010 roku przedstawia poniższy wykres:

Rys. Wysokość składek członkowskich na 1 mieszkańca w czeskich częściach euroregionow w RCz 

Z wykresu wynika stosunkowo duża rozpiętość pomiędzy wysokościami składek członkowskich. Najwyższa jest w Euroregionie Nisa (5 CZK/mieszkańca), najniższa natomiast w Euroregionie Silesia (2 CZK/mieszkańca(1)). Patrząc na wysokość łącznych przychodów z tytułu składek członkowskich, uwzględniającą liczbę mieszkańców euroregionu, sytuacja przedstawia się następująco:

Rys. Całkowite przychody z tytułu składek członkowskich w czeskich częściach euroregionów w RCz

(1) W przypadku miasta Ostrawa składka wynosi 1,50 CZK/miesz.

Również ze względu na dużą ilość gmin członkowskich Euroregion Nisa uzyskuje z tytułu składek członkowskich do swojego budżetu kwotę kilkukrotnie wyższą w porównaniu z pozostałymi euroregionami na granicy czesako-polskiej. Umożliwia mu to stosunkowo szeroką działalność projektową (posiada środki na finansowanie udziałów własnych i niezbędne prefinansowanie projektów - patrz dalej ogólna gospodarka finansowa euroregionów).

Wpłaty od krajów lub dużych miast

Niektóre kraje wspomagają euroregiony finansowo (w większości te, które są w jakiś sposób włączone do euroregionu). W niektórych przypadkach duże miasta przekazują specjalne dotacje. To szczególny rodzaj składek członkowskich.

Przychody z działalności ekonomicznej

Niektóre euroregiony nie liczą wyłącznie na przychody ze składek członkowskich i podejmują także działalność ekonomiczną, generującą kolejne własne przychody. W większości przypadków świadczą one odpłatne usługi w zakresie przygotowania wniosków projektowych, studiów wykonalności itp.

Rys. Całkowite przychody z tytułu składek członkowskich i własnej działalności w czeskich częściach euroregionów w RCz

Przychody ze składek członkowskich

Inne przychody

Z wykresu wynika, że najbardziej aktywne pod względem generowania dodatkowych własnych przychodów są euroregiony Nisa i Těšínské Slezsko (tam działalność ta nawet stanowi główne źródło przychodów). Przychody te są nawet wyższe od przychodów ze składek członkowskich. Własne przychody generuje ponadto Euroregion Beskydy. Euroregiony Glacensis, Praděd i Silesia uzyskają przychody wyłącznie z tytułu składek członkowskich.

Kolejne kategorie albo nie stanowią klasycznego źródła przychodów (dotyczy to realizacji projektów, w ramach których dofinansowanie przeznaczone jest na ściśle określone działania) lub mają wyłącznie znaczenie uzupełniające.

Płatności z tytułu obsługi administracyjnej Funduszu Małych Projektow w ramach programów współpracy transgranicznej

Kolejnym bardzo ważnym źródłem przychodów są płatności z tytułu obsługi administracyjnej Funduszu Małych Projektów. W ramach programu PHARE CBC euroregiony w większości pełniły funkcję sekretariatów, które przyjmowały projekty i za te czynności otrzymywały wynagrodzenie. Te środki finansowe jednak nie refundowano z pomocy technicznej programu (jak można by przewidywać). Były one przekazywane na rzecz euroregionu przez wnioskodawców, których projekty zatwierdzono (w wysokości 5% wartości przyznanego dofinansowania). W ramach inicjatywy INTERREG IIIA, którą Republika Czeska wykorzystywała od momentu przystąpienia do UE w 2004 roku, nastąpiły zmiany w finansowaniu wdrażania Funduszu Małych Projektów. Euroregionu składały w sumie 2 duże projekty do tzw. "dużego" INTERREGu, w ramach priorytetu, który dotyczy wyłącznie FMP. Jeden duży projekt obejmowął tzw. "zarządzanie" - tj. zarządzanie pulą środków finansowych, którymi można potem dysponować w ramach FMP, i drugi projekt obejmujący już wymienioną obsługę administracyjną (wydatki związane z przygotowaniem projektowym, promocją, przyjmowaniem wniosków, ich oceną i późniejszym wyborem, zawieraniem umów z wnioskodawcami, monitoringiem projektów a na etapie końcowym również z ich kontrolą i rozliczeniem finansowanym). Ze względu na to, że były to projekty w ramach Inicjatywy INTERREG, wymagano, aby euroregiony zapewniły własny udział w wysokości 25%. Na podobnej zasadzie funkcjonuje także FMP w obecnym okresie w ramach Celu Europejskiej Współpracy Terytorialnej. Ze względu na to, że euroregiony muszą sfinansować udział własny (przede wszystkim ze składek członkowskich) i w ramach projektu na obsługę administracyjną wykonać ściśle określoną pracę, nie jest to źródło przychodów możliwe do wykorzystania. W istocie oznacza rozszerzenie działalności euroregionu o dziedzinę, która jest dla nich bardziej kwestią pewnego prestiżu, aniżeli źródłem przychodów.

Finansowanie niektórych działań z własnych projektów składanych w programach współpracy transgranicznej

Niektóre euroregiony starają się w maksymalnym stopniu wykorzystać przekazane im składki, składając wnioski projektowe na swoje działania do programów współpracy transgranicznej. Było tak w PHARE CBC aż do programu 1999 (odpowiednio rok 2002), gdy nastąpił obrót o 180 stopni i euroregiony zostały wyłączone z możliwości wspierania działań rozwijających współpracę transgraniczną z tego programu. Sytuacja zmieniła się w momencie przejścia na Inicjatywę INTERREG IIIA, w ramach której euroregiony ponownie mogły być wnioskodawcami. Dotyczy to przede wszystkim projektów na wybudowanie niezbędnych struktur do wspierania współpracy transgranicznej i przygotowania projektów oraz projektów dla gmin członkowskich. Aktywność euroregionów w zakresie projektów została szczegółowo przeanalizowana w rozdziale powyżej.

Środki z innych projektów unijnych

Euroregiony, jako aktorzy regionalni (w większości reprezentuające samorządy lokalne i regionalne) mogą uczestniczyć w programach INTERREG B i C (współpraca międzyregionalna i ponadnarodowa), w ramach których można składać projekty dotyczące wymiany doświadczeń pomiędzy regionami europejskimi. Euroregiony mogą być również uczestnikami innych projektów z funduszy strukturalnych (np. projekt Partnerstwo we Wspólnym Regionalnym Programie Operacyjnym w przypadku ERN lub obecne własne projekty euroregionów Beskydy i Praděd finansowane z RPO).

Środki przekazane jednorazowo na konkretne przedsięwzięcia

Niektóre euroregiony podejmują starania, aby zdobyć środki finansowe na poszczególne przedsięwzięcia, takie jak konferencje, warsztaty, kampanie informacyjne itd., od różnych fundacji, ministerstw, ambasad,konsulatów lub sponsorów prywatnych. 

Gospodarka finansowa euroregionów

Można by powiedzieć, że zakres działalności euroregionów (wspieranie współpracy transgranicznej we wszystkich dziedzinach życia ludzkiego) jest tak szeroki, że ich działania ograniczają przede wszystkim (a może tylko) środki finansowe, jakimi dysponują. Hipotezę tę potwierdziły również przeprowadzone badania ankietowe. Finansowanie działalności euroregionu stanowi prawdopodobnie największą barierę dla rozwoju ich pracy. W wielu przypadkach czynnikiem ograniczającym nie są tak bardzo nawet źródła finansowania, jak zapewnienie cash-flow na przestrzeni roku (przede wszystkim w związku z opóźnionymi płatnościami za obsługę administracyjną FMP i wynikającą z tego koniecznością prefinansowania tych czynności). Niektóre euroregiony muszą przykładowo korzystać z kredytów pomostowych.
Rys. Rezerwy finansowe/niespłacone kredyty czeskich części euroregionów w RCz.

Wykres pokazuje stabilność finansową euroregionów. Pod tym względem przoduje Euroregion Nisa, dysponujący dużą rezerwą finansową. Fakt ten wpływa także na ilość przygotowanych i realizowanych projektów, ponieważ umożliwia wykorzystywanie pozostających do dyspozycji środków na udziały własne w projektach. Rezerwę finansową mają także euroregiony Beskydy i Silesia. Euroregiony Praděd i Glacensis prowadzą zbilansowaną działalność finansową. Problem z cash flow ma Euroregion Těšínské Slezsko, który korzysta z kredytów na finansowanie swoich działań.(2)

(2) ERTS korzysta z linii kredytowej do wartości 1,5 mln CZK. Aktualnie kredyt wykorzystany jest w wysokości ok. 1 mln CZK.